Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) akademisyen olan Nobel ödüllü Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Google’ın dijital reklam pazarındaki monopolleşmesi hakkında yazdı.
Acemoğlu, “Dijital reklamlar, web’i; Google da dijital reklamları domine ediyor” değerlendirmesinde bulundu. Dijital reklamların Google inhisarında olmasının gazetecilere olan tesirini anlatan Acemoğlu, Google’ın 2023 yılında dijital reklamlardan 237 milyar dolar kazandığını aktararak, bağımsız yayıncı ve gazetelerin gelirlerinde azalma olduğuna vurgu yaptı. Ünlü ekenomist, “Toplumların sağlam mahallî haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir defa daha ziyan veriyor” dedi.
Acemoğlu, yazısında Silikon Vadisi’nin dünyadaki en büyük şirketlere mesken sahipliği yaptığını belirtti. Nobel ödüllü ekonomist, 20. yüzyılın önde gelen iki şirketi Standard Oil ve US Steel’in piyasa bedellerinin devirlerinde 1 milyar dolar civarında olduğunu ve bu pahanın bugünün para ünitesiyle yaklaşık 32 milyar dolar ile muadil olduğunu belirtti. Fakat bugün, Alphabet/Google ve Amazon’un piyasa bedellerinin 2,3 trilyon dolar, Apple’ın 3,6 trilyon doların üzerinde ve Microsoft’unki ise 3 trilyon dolara yakın olduğunu yazdı. Acemoğlu, “Günümüzün teknoloji devlerinin gelirleri de Standard Oil ve US Steel üzere 20. yüzyılın başlarındaki monopollerin gelirlerinin 100 katından fazla” dedi.
“KAÇINILMAZ BİR SONUÇ”
Önceki yüzyıl ve şu anki şirketler ortasındaki gelir farkına dikkat çeken ekonomist, bu farkın oluşma nedenine ait, “Teknolojiyi destekleyenler bunun nedeninin bu şirketlerin yenilikçiliği ya da ağ ekonomilerinin kaçınılmaz bir sonucu olduğunu, en büyük müşteri kitlesini ya da kullanıcılar hakkında en fazla bilgiyi elde eden şirketler için ‘kazanan her şeyi alır’ dinamiği yarattığını tez edebilirler” sözlerini kullanırken “gerçeğin daha nüanslı” olduğunu vurguladı.
YENİLİKÇİ ŞİRKETLER
Söz konusu durumun yenilikçilik ile açıklanmasına karşı olan ekonomist, teknoloji şirketlerinin yenilikçi olduğunun ve bunu “yenilikçi ve bilim insanı arzının büyük bir kısmını istihdam ederek yaptıklarını” gösteren ispatların bulunduğuna dikkat çekerken “Bir yenilikçi bu büyük şirketlerde çalışmaya başladığında, daha küçük şirketlerde olduğundan daha az yenilikçi olmaktadır” diyen araştırmalardan bahsetti.
“REKABETİ DE ORTADAN KALDIRMIŞ OLABİLİRLER”
Acemoğlu, büyük teknoloji firmalarının rakiplerini agresif bir biçimde satın aldığını ve bu halde büyüdüğünü belirtti. Acemoğlu, “Facebook’un Instagram’ı satın alması üzere çok sayıda satın alma, teknoloji devlerinin süratle büyümesine yardımcı olmakla kalmadı. Rekabeti de ortadan kaldırmış olabilirler” diye yazdı.
“ANTİ-TEKEL BAŞARISIZLIĞI”
Acemoğlu, bu delillerden yola çıkarak bu şirketlerin “en azından kısmen ABD ve Avrupa’daki anti-tekel başarısızlığı nedeniyle bu kadar büyüdüğü” değerlendirmesi yaptı.
TEKELLEŞME VE ŞİRKETLER
Acemoğlu, yazısında ABD’deki rekabete muhalif mutabakatlardan ve piyasayı inhisarına alan yahut inhisarına almak isteyen tek taraflı davranışları genel olarak yasaklayan “antitröst (anti-tekel) yasası”ndan bahsetti. Kelam konusu yasanın başarasız olmasının tüketiciler için daha yüksek fiyatlara neden olacağını ayrıyeten şirketlere “aşırı siyasî ve toplumsal güç” vermesi sebebiyle de “demokrasiye meydan okuma” talihi verdiğini belirtti.
“KABUL ETMEMİZ GEREKEN ŞEY BUDUR”
Acemoğlu, “Teknoloji kesiminin ABD’deki lobi faaliyetlerinde (ilaç bölümünden sonra) ikinci en büyük tedarikçi haline geldiği ve Silikon Vadisi’nin paha ve bakış açılarının maalesef gazetecilik de dahil olmak üzere toplumsal hayatımızın her alanına hakim olduğu günümüzde olağan olarak kabul etmemiz gereken şey budur” sözlerini kullandı.
Nobel ödüllü ekonomist, Google’ın reklamcılıktaki inhisarına karşı açılan iki kıymetli “antitröst” davasının webi yine şekillendirebileceğini ve bu mühlet içerisinde antitröst uygulamalarda bir dönüşüm başlatılabileceğini savundu.
“YAYINCILARA VE REKABETE ZİYAN VERMEKLE SUÇLUYOR”
Acemoğlu, dijital reklamların web’i domine ettiğini, Google/Alphabet’in de dijital reklamları domine ettiğini belirterek şöyle devam etti:
“Asıl soru, bu durumun Google’ın AdTech (dijital reklamcılık pazarı) alanındaki inanılmaz yenilikçiliğini mi, yoksa şirketin tekelci suiistimallerini mi yansıttığıdır. Atlantik’in her iki yakasındaki kanun yapıcılar ikinci yoruma yaklaşıyor ve Google’ı monopol kârı elde etmek için pazar gücünü berbata kullanmakla ve bunun sonucunda tüketicilere, yayıncılara ve rekabete ziyan vermekle suçluyor.
ABD’li yargıç Amit P. Mehta Ağustos ayında Google’ın çeşitli platformlarda varsayılan arama motoru olmak için milyarlarca dolar ödeyerek arama motoru pazarını yasadışı bir halde tekelleştirdiğine hükmetti. Teknoloji devlerinin kıymetli pazarlardaki hakimiyetlerini pekiştirdikleri yılların akabinde bu karar, kelam konusu büyümenin sonlandırılmasına yönelik bir birinci adım ya da bir dizi ayrılığın başlangıcı olabilir.”
“SÖZ VERDİ”
Acemoğlu, 20 Ocak’ta vazifeye resmen başlayacak olan Donald Trump idaresinin “teknoloji eko-sisteminin çeşitli kısımlarına ve bilhassa de yapay zekâ ve kripto para ünitesine karşı çok daha dostça olacağına dair kelam verdiğini” anımsattı.
“HALA BU MEGA PLATFORMLARA BAĞLI”
Avrupa’ya da değinen Acemoğlu, Avrupa Birliği’nin (AB) rekabet ihlalleri nedeniyle cezalar kestiğini ve Dijital Piyasalar Yasası ile Dijital Hizmetler Yasasını kabul ederek Big Tech’e (Büyük Teknoloji) karşı erken bir formda harekete geçtiğine dikkat çekti. Teknoloji bölümünün bu adımlara karşı konsolide olduğunu aktaran ekonomist, “Avrupalı tüketiciler hâlâ bu mega platformlara bağımlı. AB, Google AdTech davası ile bu teknoloji şirketlerinin hâkimiyetine son verme yolunda daha kararlı bir adım atabilir” diye yazdı.
“KABUL ETMEKTEN ÖBÜR SEÇENEK BIRAKMIYOR”
Temel sorunun, Google’ın tüm dijital reklamcılık ekosistemindeki ezici hâkimiyeti olduğunu aktaran Nobel ödüllü profesör, şu çıkarımları yaptı:
“Bu da şirketin bugün 800 milyar doları aşan ve önümüzdeki birkaç yıl içinde 2,5 trilyon dolara çıkması beklenen bir bölümde tıpkı anda alıcı, satıcı ve piyasa yapan olarak hareket etmesini sağlamaktadır. Google’ın tüm pazar üzerindeki denetimi, reklamverenlere ve yayıncılara onun kurallarını kabul etmekten öbür seçenek bırakmıyor.”
“ARTIK AYAKTA KALAMAZLAR”
Bunun gazetecik dalı de dahil olmak üzere pek çok kesim için yıkıcı olduğunu tabir eden Acemoğlu, yazısını şöyle sürdürdü:
“Bağımsız yayıncılar her türlü demokratik pazarın temel taşıdır lakin Google tarafından sıkıştırıldıklarında artık ayakta kalamazlar. 2023 yılında Google, AdTech monopolünden 237 milyar dolar elde ederken, bağımsız yayıncıların ve gazetelerin gelirleri azaldı. Sonuç olarak yeni bir olguyla karşı karşıyayız: Toplumların emniyetli lokal haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir defa daha ziyan veriyor”
Büyük Teknoloji savunucularının, bu şirketlerin dağılmasının tüketicilere ziyan vereceğini, inovasyonu yavaşlatacağını ve ekonomik sakinliğe yol açacağını öne sürdüklerini hatırlatan Acemoğlu, monopollerin genel olarak inovasyon için makus olduğunu savunarak “AT&T inhisarı 1982’de kırılmasaydı, dijital ve akabinde gelen İnternet ihtilalleri gerçekleşmeyebilirdi. Günümüzün Büyük Teknoloji’sinin hakimiyeti neden farklı olsun ki?” sorusunu sordu.
“İKİ PARTİLİ YASA TASLAĞI”
Teknoloji devlerini kırmanın, yeni teknolojilerde rekabetçi bir pazar için tek başına kâfi olmayacağına dikkat çeken Acemoğlu, “ABD’de iki partili yasa taslağı, şirketlerin AdTech pazarının her iki tarafında da faaliyet göstermesini önlemek için yapısal güvenlik duvarları öneriyor. Dijital Piyasalar Maddesi’nin birtakım kısımları reklam şeffaflığını zarurî kılıyor. Atlantik’in her iki yakasında da kabul edilmesi halinde, bu tedbirler yardımcı olabilir lakin kâfi değildir” tabirlerini kullandı.
“PEK MÜMKÜN DEĞİL”
Günümüzün temel zorluğunun, “tüketicilere daha âlâ bilgi ve hizmet sağlayan ve çalışanlar için yeni vazifeler ve üretkenliği artıran yeni teknolojilerde inovasyon yapmak” olduğunu belirten Acemoğlu, şöyle devam etti:
“Ancak, dijital reklamların kentteki tek oyun olduğu ve çevrimiçi gelirlerin birçoklarının dijital reklamlardan elde edildiği bir ortamda bu çeşit teknolojilerin süratle ortaya çıkması pek muhtemel değil. Bunun nedeni yalnızca devasa bilgi toplamanın toplumsal aksilikleri ve devasa dijital reklam gelirlerinin altında yatan dikkat iktisadı değil, ki bunlar artık çok yeterli anlaşılmış durumda. Tıpkı vakitte mevcut yapının rekabete ters olmasından da kaynaklanıyor.”
“BÜYÜK PLATFORMLARA NAZARAN DEZAVANTAJLI DURUMDALAR”
Acemoğlu, “Yeni teknolojiler ve iş modellerini deneyen yeni şirketler, yerleşik şirketlerden daha az bilgiye sahip oldukları için gelirlerini sırf dijital reklamlar aracılığıyla datalardan para kazanarak artırabildiklerinde büyük platformlara nazaran dezavantajlı durumdalar.” değerlendirmesinde bulunarak, “Daha da berbatı, bilinmeyen nicelikler olarak, önde gelen platformlar dijital reklamları kullanarak para kazanırken abonelik fiyatlarına yahut yeni hizmet satışlarına dayalı yeni iş modelleri geliştiremezler” sözlerini kullandı.
“YÜZDE 50’LİK BİR VERGİ ÖNERDİK”
Ortak çalışmalarıyla Nobel’e layık görüldükleri Simon Johnsonile birlikte “çevrimiçi iktisatta rekabeti arttırmak için büyük bir dijital reklam vergisi uygulamayı” döngüyü kırmanın bi yolu olarak önerdiklerine vurgu yapan Acemoğlu, “Yılda 500 milyon doların üzerindeki tüm reklam gelirleri için AB’nin tek taraflı olarak uygulayabileceği ve tüm dijital oyunu bir çırpıda değiştirebilecek yüzde 50’lik bir vergi önerdik” dedi.
Acemoğlu, diğer ıslahatların da gerekli olduğunu belirterek, kendisinin de katkıda bulunduğu Özgürlük Projesi Enstitüsü’nün yeni raporuna nazaran, internetin ve yapay zekânın geleceğinin adil bir data iktisadının yaratılmasıyla temaslı olduğunu tabir etti.
Acemoğlu şöyle devam etti:
“Böyle bir arzuyu gerçeğe dönüştürmek için, tıpkı anda bireylerin mahremiyetini koruyan ve bireylerin ve bilgi kolektiflerinin (veya data birliklerinin) bilgileri denetim edebildiği daha kapsayıcı piyasaların temellerini atan yeni maddelere gereksinimimiz var, böylelikle büyük platformlar ve yapay zekâ şirketleri insanların bilgilerini ve emeklerinin meyvelerini gasp edemez.
“Bunun teknoloji şirketleri için makûs olmaması gerektiğine inanıyorum. Bilgi piyasalarının hakikat mimarîsi, insanları daha kullanışlı yapay zekâ araçları ve daha kıymetli çevrimiçi hizmetler için kıymetli bir girdi olan daha yüksek kaliteli datalara yatırım yapmaya ve bunları üretmeye teşvik ederek teknoloji bölümüne son olarak yardımcı olacaktır. Fakat bugün birçok teknoloji şirketi, insanların bilgilerini muhafazaya ve datalar üzerinde mülkiyet hakları getirmeye yönelik her türlü teşebbüse karşı çıkacaktır. Burada da Avrupa, yalnızca teknoloji kesimindeki mevcut oligopolü bozmakla kalmayıp tıpkı vakitte yeni, daha üretken, daha rekabetçi ve daha adil bir bilgi iktisadına hakikat adımlar atarak öncü rol oynayabilir”